Janina Milosz

Janina Miłosz z domu Dłuska, primo voto Cękalska (ur. 30 marca 1909 w Zuzeli, zm. 17 kwietnia 1986 w Berkeley) – pierwsza żona Czesława Miłosza i matka Anthony’ego Milosza.

Życiorys

Przedwojnie

Janina Dłuska zamieszkała w podwarszawskim Wołominie i znalazła zatrudnienie w dziale kadr rozgłośni Polskiego Radia; jednocześnie studiowała na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Współtworzyła m. in. z Wandą Jakubowską kino alternatywne wobec nurtu komercyjnego. Działała w Stowarzyszeniu Miłośników Filmu „Start”, Spółdzielni Filmowej „Krąg” i Spółdzielni Autorów Filmowych (SAF). W 1934 roku została żoną reżysera Eugeniusza Cękalskiego. Była współautorką scenariusza do znanego filmu Strachy, który wyświetlono w październiku 1938 roku.

Pracując w rozgłośni Polskiego Radia poznała na przełomie 1937/38 roku Czesława Miłosza. Odeszła od Eugeniusza Cękalskiego i żyła z Czesławem Miłoszem w nieformalnym związku. Zamieszkiwali razem na Dynasach do września 1939. W sierpniu 1939 przebywali razem w majątku Paulinowo na Polesiu. Czesława Miłosza poślubiła (po śmierci Cękalskiego) w 1956 roku w Paryżu.

Okres okupacji i 1945 rok

Kiedy Czesław Miłosz powrócił w lipcu 1940 z Wilna przez Prusy Wschodnie do zajętej przez Wehrmacht Warszawy, zamieszkali najpierw w kamienicy na rogu ulic Mazowieckiej i Kredytowej. Podczas okupacji Janina Cękalska przygotowała jesienią 1940 roku z Jerzym Andrzejewskim podziemną edycję Wierszy Czesława Miłosza, wydaną w nakładzie 46 egzemplarzy pod pseudonimem „Jan Syruć”. Jerzy Andrzejewski wspominał później:

Latem 1941 przeprowadzili się do większego mieszkania przy alei Niepodległości 131, gdzie mieszkali w czwórkę z jej rodzicami. Czesław Miłosz i Janina pobierali lekcje języka angielskiego u Jerzego Toeplitza i Angielki Mary Skarżalin. Janina pomagała w szukaniu kryjówek i organizowniu opieki dla pięciu wileńskich Żydów w Warszawie, za co w lipcu 1989 Czesław Miłosz z bratem Andrzejem otrzymali od Instytutu Jad Waszem tytuły Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Po 1942 Janina i Czesław razem z Stanisławem Dygatem brali udział w seminarium filozoficznym prowadzonym przez Władysława Tatarkiewicza oraz w spotkaniach recytatorskich w mieszkaniu Marii i Edmunda Wiercińskich.

W 1944 roku Janina Cękalska ps. Joanna weszła w skład Referatu Filmowego BIP KG Armii Krajowej przy Biurze Informacji i Propagandy (BIP KG ZWZ – AK), gdzie prowadziła m.in. konspiracyjny kurs dla operatorów filmowych. Po wybuchu powstania warszawskiego była od 5 sierpnia członkiem redakcji Biuletynu Podokręgu Nr 2 Armii Krajowej na Żoliborzu. Działała także, ps. Janina, w sekcji oświatowej sztabu Armii Ludowej.

Po upadku powstania warszawskiego i wypędzeniu ludności Warszawy Miłosz, Janina i jej matka trafili najpierw do punktu zbornego „tartak-stolarnia” na Okęciu, następnie znaleźli schronienie w Janisławicach, później w dworku na posiadłości Jerzego Turowicza w Goszycach. Po zdobyciu Krakowa 18 stycznia 1945 przez Armię Czerwoną, Czesław Miłosz z Janiną zamieszkali w drugiej połowie stycznia w Domu Literatów przy ulicy Krupniczej 22. Następnie przeprowadzili się na ulicę św. Tomasza 26, gdzie mieszkali razem z Zofią i Tadeuszem Brezami.

W oparciu o rozmowy z Władysławem Szpilmanem, byłym pianistą Polskiego Radia, który ukrywał się podczas powstania w Warszawie, Czesław Miłosz i Jerzy Andrzejewski napisali w 1945 nowelę filmową Robinson warszawski. Reżyserią filmu w ZAF-ie mieli się zająć Janina Cękalska i Jerzy Zarzycki. Kiedy nowelę przerobiono, wprowadzając m. in. postać radzieckiego spadochroniarza-telegrafisty, Janina napisała:

Czesław Miłosz wycofał swoje nazwisko, film wyświetlono na ekranach kinowych pod zmienionym tytułem dopiero w 1950 roku.

Kiedy Czesław Miłosz, jako absolwent Wydziału Prawa Uniwersytetu Stefana Batorego, został pracownikiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych PRL, udali się 4 grudnia 1945 samolotem do Londynu, gdzie czekali na statek mający zawieźć ich do Nowego Jorku.

Na emigracji

Pod koniec stycznia 1946 mały statek towarowy z Czesławem i Janką na pokładzie zawinął do portu w Nowym Jorku, gdzie przywitał ich Aleksander Hertz. Miłosz podjął pracę najpierw w konsulacie polskim w Nowym Jorku, po roku został awansowany i przeniesiony na stanowisko attaché kulturalnego i II. sekretarza do ambasady w Waszyngtonie. Janina podjęła pracę w oddziale Polskiej Agencji Prasowej w Waszyngtonie. Jej ojciec pracował w dokach portowych.

Dla Janiny po przyjściu na świat w marcu 1947 roku ich pierwszego syna Anthony’ego priorytetem stało się bezpieczeństwo i przyszłość rodziny. Jednak jesienią 1950 roku Czesław Miłosz został skierowany na stanowisko I. sekretarza ambasady PRL do Paryża z poleceniem przyjazdu do Warszawy. Wyjechał zostawiając w Waszyngtonie spodziewającą się drugiego dziecka Jankę. W Warszawie władze PRL odebrały mu w grudniu 1950 paszport i zatrzymały go w stolicy. Po uporczywych staraniach i wstawiennictwu ówczesnego ministra MSZ Zygmunta Modzelewskiego mógł wyjechać 15 stycznia 1951 roku do Paryża. Nie był już dyplomatą PRL, zamieszkał w Maisons-Laffitte i złożył w lutym 1951 wniosek o azyl polityczny we Francji. W Waszyngtonie Janina urodziła 22 stycznia 1951 pod jego nieobecność drugiego syna Johna Petera. W Paryżu ambasada amerykańska odmówiła Miłoszowi, w związku z ustawą McCarran Act i przy donosach polskich emigrantów zarzucających mu kryptokomunizm, wydania wizy wjazdowej. Między nim a Janiną z synami zamknęła się na ponad dwa lata żelazna kurtyna. Janina z dwójką małych dzieci przeprowadziła się Waszyngtonu do Pensylwanii i zamieszkała u Hanny i Ignacego Święcickich w Yorku.

W 1953 roku Miłosz otrzymał za książkę „Zdobycie władzy“ nagrodę Prix Litteraire European, która zapewniła mu środki finansowe na sprowadzenie rodziny do Francji. Do połączenia rodziny doszło latem 1953, kiedy statek z Janiną i synami zawinął do Hawru, gdzie czekał na nich Czesław Miłosz. Najpierw zamieszkali w Bons-en-Chablais nad Jeziorem Genewskim, by wkrótce przenieść się do Brie-Comte-Robert. 13 stycznia 1956 roku wzięli ślub w kościele Notre Dame de l’Assomption w Paryżu oraz w tym samym roku kupili domek jednorodzinny w Montgeron, gdzie synowie mogli rozpocząć edukację. W 1960 roku Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley zaproponował Miłoszowi wykłady, poeta uzyskał amerykańską wizę „green card” i w październiku 1960 roku wraz z rodziną zamieszkał w Berkeley na Zachodnim Wybrzeżu. Później zakupili dom przy Grizzly Peak Boulevard 978 w Berkeley Hills. W 1970 roku profesor Czesław Miłosz i Janina otrzymali obywatelstwo Stanów Zjednoczonych.

Starszy syn Anthony studiował na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley i na Uniwersytecie Kalifornijskim w San Francisco. Jest programistą, kompozytorem muzyki elektronicznej i tłumaczem poezji ojca. Młodszy syn John Peter studiował etnografię na Uniwersytecie w Berkeley. W 1967 podjął pracę na Alasce, gdzie zapadł na ciężką wieloletnią chorobę.

Około 1976 roku lekarze błędnie zdiagnozowali u niej śmiertelną chorobę stwardnienie zanikowe boczne (ALS). Później dopiero rozpoznali nowotwór kręgosłupa, który można było wcześniej wyleczyć. Zmarła sparaliżowana w wieku 77 lat w Berkeley. Uroczystość pogrzebowa odbyła się w kwietniu 1986 roku na Sunset View Cemetery. Po jej śmierci Czesław Miłosz napisał tren Na pożegnanie mojej żony Janiny. Utwór ten wszedł w skład tomiku wierszy Kroniki.

Zobacz też

• Carol Thigpen-Miłosz

Przypisy

Bibliografia

• Franaszek Andrzej: Wieczne światło zatrzymanego czasu. w: Tygodnik Powszechny, dodatek specjalny do numeru 34, z 22 sierpnia 2004 (online).
• Haven Cynthia L.: Czesław Miłosz. Conversations. Jackson 2006, s. 204.
• Sławomir Koper: Żony bogów. Cztery portety żon sławnych pisarzy. Czerwone i czarne. Warszawa 2015, ​ISBN 978-8377002070​. (online)

Linki zewnętrzne

• Janina Cękalska w bazie filmpolski.pl
• Janina Cękalska w bazie IMDb (ang.)